Η ομάδα:

Άγγελος, Μπιάνκα, Νίκος, Μανώλης, Δανάη, Ιωάννα, Στράτος, Θοδωρής, Άννα, Ελένη, Ελευθερία, Βιβή, Γιουάνα, Νόρα, Άλεξ, Ευθύμιος-Ραφαήλ, Αλέξανδρος, Χάρης-Παναγιώτης, Διαμαντής, Ιωάννα, Φωτεινή, Ειρήνη, Λαμπρινή, Βασιλική

Η συντονίστρια: Τζένη Σεργιανίδου

"Το φίλημα"

Νικηφόρος Λύτρας

Έργο του Χρήστου Κράνου, από το Ημερολόγιο Αδελφότητας Περιστερίου Πωγωνίου, 2014

29/5/2017

Η παρουσίαση

Η επιλογή του φετινού μας προγράμματος ξεκίνησε από μια διατύπωση που πυροδότησε μιαν απορία. Πώς γίνεται, σε μια συντηρητική, παραδοσιακή κοινωνία που χαρακτηριζόταν από τις αξίες της "τιμής" και της "ντροπής", η μεγάλη πλειοψηφία των τραγουδιών της να έχουν θέμα την αγάπη και τον έρωτα, και μάλιστα να φτάνουν πολλές φορές στα όρια του πάθους.

Η παραδοσιακή ελληνική κοινωνία της υπαίθρου, αλλά και των πόλεων, μέχρι την δεκαετία του 1960 και του 1970, ήταν σε πολύ μεγάλο βαθμό συντηρητική όσον αφορά τις σχέσεις των δύο φύλων.

Οι κοινωνικοί ρόλοι ανδρών και γυναικών ήταν τελείως καθορισμένοι και η εξέλιξη της ζωής τους προκαθορισμένη από το φύλο τους. Ο γάμος και η τεκνοποιία ήταν κεντρικός σκοπός της ζωής τους, για δε την γυναίκα αποτελούσαν και το μοναδικό κριτήριο επιτυχίας και καταξίωσης.

Από τη στιγμή που γεννιόταν και καθώς μεγάλωνε το κορίτσι εκπαιδευόταν για να γίνει καλή νοικοκυρά, σύζυγος και μητέρα. Η μόρφωση, ιδίως για την γυναίκα της υπαίθρου, ερχόταν σε δεύτερη μοίρα. Ακόμη όμως και στα αστικά κέντρα η μόρφωση ήταν προνόμιο κυρίως των ευπόρων και εθεωρείτο ένα επιπλέον προσόν για τη μέλλουσα νύφη.

Πολύ πιο σημαντικό προσόν ήταν η αγνότητα της γυναίκας. Τα τραγούδια υμνούν την ομορφιά του κοριτσιού που "ο ήλιος δεν το είδε", που "ούτε στο παραθύρι βγαίνει, ούτε στο στενό", καταδεικνύοντας έτσι το πρότυπο της ηθικής που οφείλουν να ακολουθήσουν τα κορίτσια. Σε περίπτωση που η νέα παρεκτραπεί, ακοίμητη φύλακας της ηθικής της, αλλά και της τιμής όλης της οικογένειας, στέκονται πρώτα η μάνα και μετά τα αρσενικά μέλη της οικογένειας.

Η επιλογή του συζύγου γίνεται κυρίως από τους γονείς με τη διαμεσολάβηση της προξενήτρας, γυναίκας μεγάλης σε ηλικία και αξιοσέβαστης, που γνωρίζει και τις δύο οικογένειες και είναι διακριτική.

Μέσα σε αυτό το πολύ οριοθετημένο πλαίσιο κανόνων και απαγορεύσεων, κάτω από την άγρυπνη επιτήρηση όχι μόνο της οικογένειας αλλά και της ευρύτερης κοινότητας, θα έλεγε κανείς ότι δεν υπήρχε χώρος να ανθίσει η αγάπη.

Κι όμως! Ο ανώνυμος στιχουργός δεν κουράζεται να την τραγουδά με αμέτρητους τρόπους, από την γλυκιά, τρυφερή αγάπη που καταξιώνεται κοινωνικά με τον γάμο, μέχρι τον τρελό, παράφορο έρωτα, ακόμη και για απαγορευμένα πρόσωπα, που διεκδικεί το αντικείμενο του πόθου του με κάθε τρόπο, αδιαφορώντας για τους κοινωνικούς κανόνες, και που κάποιες φορές φτάνει μέχρι τον θάνατο.

Κι αν αυτά τα τραγούδια ήταν λογοκριμένα ή σιγοτραγουδιόνταν κρυφά σε χώρους ιδιωτικούς, θα υπήρχε κάποια λογική. Όμως παρ' όλο που δυναμίτιζαν τους κοινωνικούς κανόνες, είχαν την πλήρη αποδοχή της κοινότητας, καθώς τραγουδιόνταν και χορεύονταν δημόσια, στο χοροστάσι, στα πανηγύρια και τις γιορτές.

Αυτήν την αντίφαση προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε φέτος, χωρίς να μπορέσουμε να καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα. Το θέμα ήταν τεράστιο, όπως και ο όγκος των δημοτικών μας τραγουδιών, ενώ ο χρόνος περιορισμένος.

Μια πιθανή εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι τα τραγούδια αυτά εκφράζουν κυρίως την ανδρική ματιά

πάνω στο θέμα και μεταφέρουν τον ανδρικό λόγο. Θεωρητικά, περιοριστικοί ηθικοί κανόνες ρύθμιζαν και τη ζωή των ανδρών, στην πράξη όμως ατονούσαν.

Όπως και να έχει, όμως, η αντιφατικότητα είναι βασικό γν΄΄ωρισμα του παραδοσιακού μας πολιτισμού και ένα από τα στοιχεία που τον καθιστούν γοητευτικό. Και είναι στη φύση μας να γοητευόμαστε περισσότερο από αυτό που διαφαίνεται υπαινικτικά, παρά από αυτό που καταφαίνεται σαφέστατα.

ΧΟΡΟΙ

1. ΕΜΠΑΤΕ ΑΓΟΡΙΑ ΣΤΟ ΧΟΡΟ

Καγκελάρης Ηπείρου.

Χορεύεται πάνω σε αντιφωνικό τραγούδι

"Εμπάτε αγόρια στο χορό, κορίτσια στα τραγούδια

να ιδείτε και να μάθετε πως πιάνεται η αγάπη.

Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλη κατεβαίνει

κι από τα χείλη στην καρδιά , ριζώνει και δε βγαίνει."|

2. ΛΥΓΑΡΙΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ

Ηπειρώτικο χασάπικο. Το παραδοσιακό τραγούδι εξυμνεί την ομορφιά της γυναίκας με αμέτρητους τρόπους και συχνά καταφεύγει στη φύση για να μπορέσει να την αποδώσει καλύτερα. Και βέβαια, δεν υπάρχει μόνο ένα πρ΄ότυπο γυναικείας ομορφιάς, όπως στις μέρες μας, αντίθετα υπάρχουν πολλά ιδεώδη.

"Στο παραθύρι κάθεσαι, μπόλκα τα'χεις τα μαλλιά,

ωχ και μήλο καθαρίζεις, λυγαριά πορτοκαλιά,

θα σε κλέψω μια βραδιά.

Το δάχτυλό σου χάραξες, ωχ και μένα φοβερίζεις.

Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε,

μας είπαν που είσαι όμορφη κι ήρθαμε να σε δούμε.

Από την πόρτα σου περνώ

και βρίσκω σφαλισμέν'

την κλειδαριά.

Σκύβω, φιλώ την κλειδαριά

σα να φιλούσα εσένα."